صفحه 95

در سه مورد به جاى وضو و غسل بايد تيمّم نمود:

اوّل: تهيه آب به قدر وضو يا غسل ممكن نباشد

مسئله 545- هرگاه انسان آب نداشته باشد، بايد خود يا ديگرى به قدرى جستجو كند كه از پيداكردن آب مأيوس شود، ولى اگر در بيابان است و زمين هموار و بى‏مانع است، در هر يك از چهار طرف دويست قدم و اگر زمين ناهموار است در هر طرف صد قدم كفايت مى‏كند، ولى اگر اطمينان دارد در محلّى دورتر از مقدارى كه بايد جستجو كند آب هست، بايد براى تهيّۀ آب برود و در هر طرفى كه اطمينان دارد آب نيست، جستجو در آن طرف لازم نيست.

مسئله 546- اگر از درنده و دزد بترسد يا جستجوى آب به قدرى سخت باشد كه نتواند تحمّل كند يا وقت نماز به قدرى تنگ باشد كه هيچ نتواند جستجو كند، جستجو لازم نيست.

مسئله 547- اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصيت كرده ولى نمازش با تيمّم صحيح است.

مسئله 548- كسى كه اطمينان دارد آب پيدا نمى‏كند، چنانچه دنبال آب نرود و با تيمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد كه اگر جستجو مى‏كرد آب پيدا مى‏شد، نمازش صحيح است.

مسئله 549- اگر بعد از داخل شدن وقت نماز يا پيش از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند كه اگر وضوى خود را باطل كند نمى‏تواند وضو بگيرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوى خود را نگهدارد، نبايد آن را باطل نمايد، و همچنين است اگر بداند يا يك نفر ثقه خبر دهد كه تهيۀ آب براى او ممكن نيست، بلكه اگر احتمال عقلايى هم بدهد، نبايد وضوى خود را باطل كند.

مسئله 550- كسى كه به مقدار وضو يا غسل آب دارد، اگر بداند يا يك نفر ثقه خبر دهد كه اگر آن را بريزد آب پيدا نمى‏كند، چنانچه وقت نماز داخل شده، ريختن آن حرام است، و واجب است‏ پيش از وقت نماز هم آن را نريزد، بلكه هرگاه احتمال عقلايى بدهد كه اگر آن را بريزد ديگر آب پيدا نمى‏كند، بايد پيش از وقت نماز هم آن را نريزد.

صفحه 96

مسئله 551- كسى كه بداند يا ثقه‏اى خبر دهد كه آب پيدا نمى‏كند، اگر بعد از داخل‌شدن وقت نماز وضوى خود را باطل كند يا آبى كه دارد بريزد، معصيت كرده ولى نمازش با تيمّم صحيح است.

مسئله 552- اگر به‌واسطۀ پيرى يا ترس از دزد و جانور و مانند اينها يا نداشتن وسيله‏اى كه آب از چاه بكشد، دسترسى به آب نداشته باشد، بايد تيمّم كند و همچنين است اگر تهيه كردن آب يا استعمال آن به قدرى مشقّت داشته باشد كه مردم آن را تحمّل نكنند.

مسئله 553- اگر براى كشيدن آب از چاه، دلو و ريسمان و مانند اينها لازم دارد و مجبور است بخرد يا كرايه نمايد، گرچه قيمت آن چند برابر معمول باشد، بايد تهيه كند، و همچنين است اگر آب را به چندين برابر قيمتش بفروشند، ولى اگر تهيۀ آنها به قدرى پول مى‏خواهد كه نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، واجب نيست تهيه نمايد.

مسئله 554- اگر ناچار شود كه براى تهيۀ آب قرض كند، بايد قرض نمايد، ولى كسى كه ‏مى‏داند يا گمان دارد كه نمى‏تواند قرض خود را بدهد، واجب نيست قرض كند.

مسئله 555- اگر كندن چاه مشقّت ندارد، بايد براى تهيۀ آب چاه بكند.

مسئله 556- اگر كسى مقدارى آب بى‏منّت به او ببخشد، بايد قبول كند.

مسئله 557- هرگاه بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند، خود او يا نفس محترمى از انسان يا حيوان از تشنگى بميرند يا مريض شوند يا به قدرى تشنه شوند كه تحمّل آن مشقّت دارد، بايد به جاى وضو يا غسل تيمّم نمايد.

مسئله 558- اگر غير از آب پاكى كه براى وضو يا غسل دارد آب نجسى هم به مقدار آشاميدن خود و كسانى كه با او مربوطند داشته باشد، بايد آب پاك را براى آشاميدن بگذارد و با تيمّم نماز بخواند، ولى چنانچه آب را براى حيوانش بخواهد بايد آب نجس را به آن بدهد و با آب پاك وضو و غسل را انجام دهد.

مسئله 559- كسى كه بدن يا لباسش نجس است و كمى آب دارد كه اگر با آن وضو بگيرد يا غسل كند، براى آب كشيدن بدن يا لباس او نمى‏ماند، بايد بدن يا لباس را آب بكشد و با تيمّم نماز بخواند. ولى اگر چيزى نداشته باشد كه بر آن تيمّم كند، بايد آب را به مصرف وضو يا غسل‏ برساند و با بدن يا لباس نجس نماز بخواند.

صفحه 97

مسئله 560- اگر غير از آب يا ظرفى كه استعمال آن حرام است آب يا ظرف ديگرى ندارد، مثلاً آب يا ظرفش غصبى است و غير از آن، آب و ظرف ديگرى ندارد، بايد به جاى وضو و غسل تيمّم كند.

دوّم: آب براى او ضرر داشته باشد

مسئله 561- اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد، يا بترسد كه به‌واسطۀ استعمال آن مرض يا عيبى در او پيدا شود يا مرضش طول بكشد يا شدّت يابد يا به سختى معالجه شود، مى‏تواند تيمّم نمايد، ولى اگر وضو بگيرد يا غسل كند، وضو و غسل او صحيح است.

مسئله 562- لازم نيست يقين كند كه آب براى او ضرر دارد، بلكه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم به‌جا باشد و از آن احتمال ترس براى او پيدا شود، مى‏تواند تيمّم كند.

مسئله 563- اگر به‌واسطۀ يقين يا ترس ضرر تيمّم كند و پيش از نماز بفهمد كه آب برايش‏ضرر ندارد، تيمّم او باطل است و اگر بعد از نماز بفهمد نمازش صحيح است.

مسئله 564- كسى كه مى‏داند آب برايش ضرر ندارد، چنانچه غسل كند يا وضو بگيرد و بعد بفهمد كه آب براى او ضرر داشته، وضو و غسل او صحيح است، بلكه اگر در صورت علم به ضرر وضو بگيرد يا غسل كند، وضو و غسلش صحيح است.

سوّم: وقت براى وضو يا غسل نداشته باشد

مسئله 565- هرگاه وقت به قدرى تنگ باشد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند تمام نماز يا مقدارى از آن بعد از وقت خوانده مى‏شود، بايد تيمّم كند.

مسئله 566- اگر عمداً نماز را به قدرى تأخير بيندازد كه وقت وضو يا غسل نداشته باشد، معصيت كرده، ولى نماز او با تيمّم صحيح است.

مسئله 567- كسى كه شك دارد اگر وضو بگيرد يا غسل كند وقت براى نماز او مى‏ماند يا نه، بايد وضو بگيرد يا غسل نمايد.

مسئله 568- كسى كه به‌واسطۀ تنگى وقت تيمّم كرده، چنانچه بعد از نماز آبى كه داشته از دستش برود، گرچه تيمّم خود را نشكسته باشد در صورتى كه وظيفه‏اش تيمّم باشد، بايد دوباره تيمّم كند.

مسئله 569- كسى كه آب دارد، اگر به‌واسطۀ تنگى وقت با تيمّم مشغول نماز شود و در بين نماز آبى كه داشته از دستش برود، براى نمازهاى بعد مى‏تواند با همان تيمّم نماز بخواند.

صفحه 98

مسئله 570- اگر انسان به قدرى وقت دارد كه مى‏تواند وضو بگيرد يا غسل كند و نماز را بدون كارهاى مستحبّى آن مثل اقامه و قنوت بخواند، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون كارهاى مستحبّى آن به‌جا آورد، بلكه اگر به اندازۀ سوره هم وقت ندارد، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون سوره بخواند.

چيزهايى كه تيمّم بر آنها صحيح است‏

مسئله 571- تيمّم بر خاك، سنگ، ريگ، كلوخ، شن، موزائيك و ديوار گِلى صحيح است، همچنين تيمّم بر چيزهاى پخته مثل گچ، آجر، كوزه و سيمان صحيح است، ولى خوب است اگر نپختۀ اينها در دسترس باشد، بر پخت، اينها تيمّم نكند، چنان‌که خوب است اگر خاك دارد آن را بر همه چيز مقدّم بدارد.

مسئله 572- تيمّم بر انواع سنگ‌ها مثل سنگ گچ، سنگ آهك، سنگ مرمر، سنگ سياه و مانند اينها جايز است، ولى تيمّم بر جواهرات مانند عقيق و فيروزه و مانند آنها باطل است.

مسئله 573- هرگاه چيزهايى كه در مسئلۀ سابق گفته شد پيدا نشود، مى‏تواند به فرش و لباس و مانند اينها كه غباردار باشند تيمّم كند.

مسئله 574- چنانچه غبار پيدا نشود، بايد بر گِل تيمّم كند و بايد بعد از زدن دست بر گِل، گِل را از دست پاك كند و بعد به صورت بكشد.

مسئله 575- اگر چيزى كه تيمّم بر آن صحيح است پيدا نشود، بايد نماز را بدون تيمّم بخواند.

مسئله 576- اگر با خاك و ريگ، چيزى مانند كاه كه تيمّم به آن باطل است مخلوط شود، نمى‏تواند به آن تيمّم كند، ولى اگر آن چيز به قدرى كم باشد كه در خاك يا ريگ از بين رفته حساب شود، تيمّم به آن خاك و ريگ صحيح است.

مسئله 577- اگر چيزى ندارد كه بر آن تيمّم كند، چنانچه ممكن است بايد به خريدن و مانند آن تهيه نمايد.

مسئله 578- چيزى كه بر آن تيمّم مى‏كند بايد پاك باشد و اگر چيز پاكى كه تيمّم به آن صحيح است ندارد، بايد بر چيز نجس تيمّم كند و نماز بخواند.

مسئله 579- اگر يقين داشته باشد كه تيمّم به چيزى صحيح است و به آن تيمّم نمايد، بعد بفهمد تيمّم به آن باطل بوده، نمازهايى را كه با آن تيمّم خوانده بايد دوباره بخواند.

صفحه 99

مسئله 580- چيزى كه بر آن تيمّم مى‏كند و يا مكانى كه در آن تيمّم مى‏كند، بايد غصبى نباشد.

مسئله 581- كسى كه در جاى غصبى حبس است، هرگونه تصرّفاتى كه زيان‏آور نباشد براى او جايز است، بنابراين وضو و غسل و تيمّم او صحيح است.

مسئله 582- مستحب است چيزى كه بر آن تيمّم مى‏كند، گردى داشته باشد كه به دست بماند و بعد از زدن دست بر آن، مستحب است دست را بتكاند كه گرد آن بريزد.

مسئله 583- تيمّم به زمين گود و خاك جاده و زمين شوره‏زار كه نمك روى آن را نگرفته مكروه است، و اگر نمك روى آن را گرفته باشد، باطل است.